guritan jagat besemah 1945

JAGAT BESEMAH 1945
(Muhammad Saman Loear, 1973)

Ilok gale mangkal guritan
ilok gale mangkal pantunana
guritan ini kite batasi
peristiwa jagat Besemah.

Bukan li luat nggachi Lahat
bukan dik linjang nggachi Lintang
bukan dik intim nggachi Kikim
jangan ragu kurang sebase lame.

Bukan ”puisi” asak isi
bukan ”perosa” nuntut jasa
bukan ambisi endak kureksi
bukane jasa endak ingatkah

Kalu di Jawe ade wayang
pilam kelasik di India
Abu Nawas di Timur Tengah
ade guritan di Besemah

Singgan dikukup aban putih
sibang disinjar mate achi
diatas langit teterukop
dibawah bumi tetelentang
ilok gale mangkal guritan
ilok gale mangkal pantunan

Pantun kumpai dirawang musi
rap kutike pasang muggah
kumpai berapat bechuluan
mencari teluk jalan biluk
endak cari ranting pengampaian

Dik khuleh teluk jalan biluk
Dik khuleh ranting pengampaian
Kumpai berapat bekchuluan

Nyantuk nian pantun jeme

Bukan gitupai tulah ende abang
Burung kedubu abang pule
Bukan kumpai tulah kemambang
Lengit kundang kemambang pule

Ribang enggah kance ende giade
ribang enggah kundang ende lah pulang
embak ini ade di serege
nurut agame kite

Kini lah jadi tulang belulang
ade di padang alang-alang
ade di bukit luang sempit
ade di utan sangkar macan
ade di jalan dik keruan
ade di sungai tebengkalai
cukup empat penjuru bumi

banyak lawangan ende lah mati
sangkan sesame endak bejage
lambat dik urung mati pule

Kumpul digedung perjuangan
lah datang gale lelawangan
datang lawangan impit-bukit
mungga lawangan ulu-lintang
datang lawangan endi Penjalang
mungga lawangan endi Semidang
lah banyak endi Sumbai-besak

Lah ade endi Tanjung-chaye
lah mungga endi Ulu-lurah
lah datang endi Mangku-anom

Bujang Lintang ngah bujang Rejang
bujang Minang bujang Palembang
bujang Batak lah diajak
bujang Jawe lah mungga pule

Datang kemas raden radenan
lah datang datuk nggah pangeran
tunggal ulamak periyayi
ade ninggalkan kebon pisang
ade ninggalkan kebon kawe
ade be datur ngunci gudang
berangkat bujang tunggu tunang

Jalan kedusun Pematang-bange
disitulah badah gedunge
disane badah ngumpulkah jeme
pejuang Kemerdekaan kite
anye bukan dijagat Jawe
jagat Besemah banyak kawe

Disitu pule mule pertame
Sang-Merah-Putih mulai naik
empok Jepang gi banyak mekik
dachah pemude lah terus naik
amu embak ini lah banyak digik
malaikat lah ngajung balik
nginak ilok-nye laju banyak digik
nginak ilok-nye laju dik sempat
lah ditachik li-malaikat
diajung nunggu diaherat
itulah sangkan endak same ingat

Merdike bukan chuleh endepat

Sidik Adim depati Hasyim
empuk pule kiai Suhim
itulah pelang pengunian
badah ki uhang mintak kate
lah kurang tiduk Angku Datuk
la embatak kabar Yatim Muncar
Pemude Sanap organisator
lah chuleh kundang Haji Mansur
bangun akap pemude Jarap

lah nanti raban Nahwi
temiwak Ali Basri
tetawe kecik Haji Basri
lah baris raban Manalis
ilok endik imam raban Yasam
empok Hamid pemude gesit
lah pantas Yunus kandek pengurus
engkas giugun kate Nipon
cepat bepikir raban Munir
masuk barisan Abdur Rahman
kalu pak Ara la datang marah

Pisau bejenggi laju diasah
pedang karatan asah pule
ading malang ibang ari
sate ditentang parelaman
nyusul ke nyusul due
silok ki semut anai-anai
silok sembade ngalih sachang
siap betempur pule perang
mamak Jepang lah timbul sirang
ngajak belage laju nantang

Luk kate dipencau-pencau
bang kate dipumpung-pumpung
mule dipencau li lah kasip
sangkan dipumpung li endak gacang
ajunglah Tatung ngadap Nipon
mangke kite dik salah itung
Jepang dik lasung ngajak bumbung

Bulan Agustus kumpul pengurus
bulan keramat lagi kudus
beniat jujur timbang luchus
amu badan banyak masih kuchus
tanggal due puluh laju bepuluh
gegale sape dik kahru suh
Jepang lah ngabur bagairo
Laju panas raban Heiho

Ading malang ibang ari
dide mandak pantun disane
pantunan masih diganjurkan
empai seterap sepenginang
empai senampur sejerang tulah

Ade nian lawangan suhang
kenanlah takun bare tanye
mamak kamu ki politisi
empok kamu raban giugun
badan endak takun bare tanye
mane pasal badan tanyekah
ngape mengungkun bangun gancang
gelumbang mane kite mabu
genting dimane sesamunan
buntung dimane sebambangan
musuh dimane engginggang kute
jechumkah kate gancang-gancang
lame ige nanggungkan ganal

Sape dik tau Politisi
pacak nerka lambung arus
segale gayung keambatan
duduklah kudai kaban nakan
lambat perage kite bukak
masih giade uhang dinanti
ading malang ibang ari

Embatak barisan raban Cik-Seman
ade berandai kisak endi Jarai
empai perage uhang bukak
mane tutur lawangan suhang
mamak kamu pengeran mantan
empuk ulamak periyayi
embak ini kate enggahi kamu
sangkan mengungkun kamu banyak
besak kereje nga pintaan

Bukan kabar awar genawar
bukan behete dide pisan
uhang di-Jawe lah merdike
uhang Palembang enggual canang
Gani lah ngajung ngasah pedang
Isa lah ngajung pule ngumbang
Kalu dik cepat ngasah pedang
Kite dijajah cengki ngulang
Naik bendera beragi due
Merah-Putih enjadi pesake
Siaplah gale kandik lage
Empai seterap sepenginang
Sidanglah muni medu tunjur
Ade nian setempur pandak
ade nian setempur panjang
suhang lum ade endelah nimbal
lambat pelayun nimbal juge
nimbal kundu pengiran mantan

Iling sekabah kamu banyak
kecik cemetik tue mude
dide diubah diisahkan
dide dituju dipetuju
di tumpuk dituju gale
kalu embak itu kate kakak
kamu ulamak periyayi

Kalu embak itu kate ading
engkas giugun nga heiho
likundu badan pulanan
tikin serdadu dikka tau
masuk tentara dikkah pacak
kerene badan tulah tue

Empuk luk itu muni kate
embak ini kate enggahi kamu
kalu tedesak tekedan bingung
kurang belanje kit mendikit
ambiklah kiah enggahi kami
serike duit balik gancang
dide endak tital ngah bungenye
sape beutang lalu mati
didekah jadi utang anak
Sekedar kami ngain putih

ading malang ibang ari
ngape nian senampur itu
tegak lawangan endi semidang
empuk pule endi penjalang
mane tutur lelawangan

Iling sekabih kamu banyak
kecik cemetik tue mude
li kundu badan pulanan
tikin serdadu sahinilah
didekah balik-balik agi
pasangka ujud ngah penede
asap kemenyan jangan putus
badan endak masuk simburan agung
badan endak tandang kelayaran
endak tujuh kali mapakkah perang
tujuh kali perang kandas

Tujuh kali perang mengandas
angat ngah dingin endak ku kecap
itu tutur lelawangan
luk kate dipencau pencau
bang kate dipumpung-pumpung
ade nian lawangan suhang
lengan bulat lelubun buntu
pusaran tige sare bandung
tukup gending baling telinge
lidah itam dipangkal lidah
turunan diwe dikayangan
dide mati ukum pejere

Pejere angkat denga sanak
li kundu badan pulanan
kah labuh gong pencanangan
kah ngajak kundang kantin turun
turun denie rimbak ini

Tichah ku badan mutih mate
iluklah badan mutih tulang
muti tulang banyak empaan
mutih mate jarang imbean
bukan langguk bukan tekebur
care ayasan nunggu dusun
ikan matik jangan dik ngambik
aguk bedusun jangan ninggal
empai seterap sepenginang
empai senampur sejerang tulah
ade usul ende tetulis

Panjange ade lime baris
mane usul didalam surat
iling sekabih kamu banyak
kamu ngatekah panggung itu
kamu ngatekah endak merdike
amu jiku jangan di lebuskah
amu li mamak belande
empok pule kambangan jepang
bukane batan pepagaan
magak setue tinjak besak

Ngetam buaye ngimbar batang
kalu malu betambah malu
kalu bingung betambah bingung
malu betambah, bingung masih

Awak percon endak nimbak bulan
awak pandak endak ngetam pagu
uhang senjate otomatis
dihi senjate bulu betis

Uhang mungga kapal terbang
dihi gerubak sapi bucur
entah dimane metu surat
tande tangan dide tebace
sape diktau politisi

Pacak nerka lambung arus
segale gayung keambatan
usul dek ade dibacekan
belum putus sidang lawangan
sidang masih diganjurkan

Ade nian lawangan suhang
besak tinggi sedaguk-daguk
luk jaguk niti kemuchu
luk gajah niti pematang
mate beligat lak lok gasing
ketinglah ngentam-ngetam dasarch
embelit kedepan kebelakang
jari sepuluh digegamkan
mane tutur lawangan suhang
li kundu badan pulanan

Lak galak perang sachinilah
tuape awat nga nantian
anak tengah ambur-amburan
kalu betuah enjadi buah
dide betuah bunge endie

Siwar betepang lah kubatak
pedang melile ade pule
empuk luk itu muni kate
kate dek ade dilantangkan
mati diati kenan saje

Lain tutur anyam kaktus
amu li kami ayam chatus
tikin serdadu galak tulah
masuk tentera kebilanku
empuk luk itu muni kate
lindu badan pulanan

Urup embak kebau dik tebace
surat ulu dide belajar
belajar ngaji dide pule
balau pesake dik bedie
pedang melile dide pule
dide be ucab betungguan
dide be sumbai bemerege
tumbuh bantat pisang diutan
sape endak ngajung payu ngajung
endik juru ngambek ayik
endik juru tukang sangkar ayam
kalu ade kance tepiuk
Kalu kance masuk i angin
kami pacak jampi urut

Belum mandak sidang disane
sidang masih diganjurkan
ade pule lawang au suhang
encericit peluh dikening
tegenang peluh di selangke
melawan diati-ati
melawan diati kecik
mane tutur kenan budak
kalu embak itu kate mamak
mamak pangiran endelah mantan
kalu embak itu kate kakak
kaum ulamak politisi

Empuk kamu engkas giugun
amukah pegi payu ngakok
tuape awat ngah nantian
nyagu tetekut kebumi nyantak
puas tekedan dibumu awang
uji uji kundu lawangan
ulu balang di kute ini

Empai seterap sepenginang
ngakuk gale engkas giugun
ngakok gale engkas heiho
sidang lawangan dibubarkan
resmi ade para pelopor
la siap kandek betempur
najin senjate dik seimbang
Dide semang ngayapi perang
pelopor ngah politisi
masih gi tunggal dalam tangsi

Ading malang ibang ari
dide mandak pantun disane
pantunan tulah diganjurkan
abiskah kudai panggung itu
guritan ganjur babak sane
mamak jepang dibadah kite
karang dale ende ditungguinye
gedung be-pe-em tungguinye pule
bumi agung dik tinggal kanye
gunung tilan empak tulah pule
dang jepang masih besachang

Banyak Mesjid laju bangkang
digik behisi amu tengkiang
makan gadung umbut pisang
banyak bekain kulit batang
lantung cenebak lah beruntung
banyak pule ende makai karung
karung guni lah ngalih pungsi
jaman jajahan badah padi
kalu ketikak timpo hari
kandik siuk’an ude mandi
sape talu lalu mati
banyak dibungkus tikar padi
idang bulan perintah kuli
be-pe-pe mu kate kimpe
timbul jeme digik seganti
apelagi belajar ngaji
lilaku kambangan jepang
pisoh peleju dik beabis
sisip sebukak nepak palak
belis benatang dik beputus
tiap minggu makse sumbangan

Sapi ngah kebau endik sembelihan
rusak adat rusak tungguan
care jepang ngukum tahanan
ayik sabun kandek minuman
cengkarok naun kandik makanan
tapuk tempiling petang pagian
abiskah kudai panggung ini
guritan nutul politisi

Ading malang ibang ari
tebentuk komite nasional
banyak bujang datang lemak nimbang
banyak pemude dang ngebun kawe
banyak pedagang lemak nimbanga
banyak pegawai tungkak ajai
ngikut bekumpul besiul-siul
ade di setap nyusun map
ade di bingkel ngiluk’i mubil
ade kemendan bahan makanan

Sibuk jeme laju latihan
pakaian embatak sesuchangan
perisuk rie panggawe
ngihim sumbangan dik benege
tikach bantal laju diusung

Mamak ngah ibung ngumpulkah puntung
suchang dide mehase pengung
asak merdike jangan urung
kerebai tue dik nginak saje
asak kalangan ngenjuk sumbangan
nyumbang rukuk empuk batangan
rakyat kumpul kah pupuan

Ading malang ibang ari
luk kate dipencau-pencau
bang kate dipumpung-pumpung
lah ade be-pe-er-i
jemenye tahan gale mati
ade pule hizbullah
dide lame pule beselang

Ade kabar panglime datang
panglime mungga ke besemah
banyak pewira ende ngiringkah
datang endi lampung teluk betung
itu pengeran Emer Nur
datanglah datang kandek ngatur

Alamsyah ngayapi mija
Abdullah tegak besurak
duduk bejajar Arun Sohar
Berlian pengke berasan
surat disusun li Simbolon
kirim mengirim Hasan Kasim
duduk antang panglime datang
apit-apit panglime mude
merentang tali atas papan
pangkale dapat ujung kinaan
suarekah di enggang pikat
sekali tangan teterukup
due kali tangan tetelentang
due tige pekare putus
enam tujuh selesai rasan

Gedung bioskop lah ngalih pungsi
laju lengkap betande pangkat
titu bukane asak muat
kate setuju ngah mupakat
mangke pacak laju melekat
lagi pule bukan hikayat
ende boleh dibuat-buat
kantap pangat lah ditentukan
Mayor Ruslan endik komendan
batalion laju disusun
ade peleton masih disusun
ade kompi empai kah enjadi
pekik merdeka berkumandang

Nyanyi gembira bilang bujang
ame pengeran Emir Nur
terus berangkat kandik ngatur
pegi ke linggau bukan nganggau
Sanap ngiring Alamsyah ngiring
Ali ngah Bakar ngiring pule
siluk ki semut anai-anai
siluk sembade ngalih sahang
kumpulan lebar bukan bubar
nyusun pasukan endik latihan

Ading malang ibang ari
rakyat lain kesibukan
jurai tue pengemban kate
lampik empat merdike due
ngulang berasan luk mada’e
haji Syarif depati Leman
galak ngiring galak ngemendan
sembayang kiaji puyang
Abunawas kundang Usman
uhang endi jarai pandai lihai
dik-kah besumbar haji Umar
sunce Yusup pelang kenidai

Pengeran mantan kah kumpulan
berisit kambangan wahid
didekah minggir haji suhir
haji Suhim haji Dulhalim
haji Seman pangke berasan
enggual gung raban Cik-nunung

Jurai tue lah tunggal kance
ulamak dindak ngumung besak
kalu kiai niti petiti
singkat ende guru sanggup dulu
pegawai dindak nunjuk nuai
kumpul meraje anak belai
jurai besak buat junjungan
jurai kecik uhang ayumi
kalu beketik rete naik
kalu bekukok mungga perang
bekukok gale ulu balang
tebentuk pasukan bara
barisan rakyat ende tekejut

Luk kate dipencau-pencau
bab kate dipumpung-pumpung
tebat-limau laju enggelagau
ulu balang ngerinde pedang
jurai tue pengemban kate
ketib bilal dik nginak saje
siap betempur kandik lage
kumpul jeme ditebat-limau
pesake tuchun nyembelih kebau
mucuk puhun kumpulan balau
pedang melile merambai kuau
tebaris kumpulan keris
bejajar kumpulan siwar
gale-gale mandi belimau

Gale-gale ketebat limau
mandi pesake ditebat limau
pesake tuchun nyembelih kebau
tumbak ulas tata renjune
bujang besalik ngumbang pule
buntang bujuk ngahi rentake
barat bute lah mandi pule
jurai tue ende embatak’e

Kiai Umar nginjungkanye
depati Yusup ketuenye
Usman jinggot angkat pecare
laju tekujat ”lah nginak gale”
bepeluh kolonel Nuh
berandai uhang sepuluh
tebat limau ka kite karuh

Jarak ngah lahat cukup jauh
lah sampai Satar nyimpul peluh
jurai tue pengemban kate
bejanji laju besumpah
sumpahan kapou ati tangan
jeme dik sanggup ngubah janji
sape ngubah kejanji
sembak kehakap naik batu
sambau tumbuhan diati jalan
idup dik ade bare naik
kalukah bulak kalu buhung
kalu kite melanggar janji
matik tegagau matik tegugus

Mati disambar andam baje
didachat dik huleh makan
di ayik dide huleh minum
dide selamat sepanjangan
itulah janji diucapkan

Embukak buku jaye ngah talu
najin dik mahir surat ulu
ude kumpul ditebat limau
teke kerebai lah ngasah pisau
amu batin mehendam balau
ade ende baris merangki kehis
balau gurah lah kene malau
amu jepang lah banyak bimbang
nginak rakyat ngilir pedang
lah banyak katun ulu balang

Ade nian senungan datang
sandi titiran ayam kurungan
kalu beketik rete naik
kalu bekukok mungga perang
malam siang titiran ngukur
gale senungan ade gale
gemuruh letup dilaut
timbal letupan dilayaran
belum abis achi sebulan
jepanglah nantang kebelisan
jepang endie dibunuh bara
mati tekapar pagak siang

Mayate masih telentang
bedil badil ngah pedang nang
makai sekin Aji-Sain
Akip Ajiar Ibrarahim
munuh kama’su laju ngantu
sangkan disebut laju ngantu
mamak jepang dide setuju
ngahi wedana terus ngadu
wedana Said laju enjegu

Ade pegi kegunung lilan
alakah terang pule bulan
kinaan gale ende melawan
betempur digunung lilan
laju matik Mayor-Ruslan

Uchang tujuh sehempak rubuh
uhang empat laju wapat
melayang nyawe kopral Nanang
matik Ansori ngah Zainawi
lah lain kisah di be-pe-em
Zainal dusun Pajar bulan
lah kene pengelu lawan

Empuk Salam endi keban agung
lah matik pule uhang usung
ade Tulib name teselip
madam dide keruan makam
embalas pati raban Manalis
lah nimbak tepat lah luk kilat
bedechuk muni kaput bai

Teguhum muni behuang lanang
dechat dechit pedang samurai
pedang kempai tai lah tekulai
uhang dik tau ngachi kudai
sate melenggah achi siang
lah banyak kundang ende lah pulang

Catatan : jepang yang terbunuh dalam
Peristiwa ini salah seorang Kapten Seneda

Kalu serangan ke karang dale
banyak lengit teke damenye
lain serangan kebumi agung
ini serangan banyak untung
mati jepang susah dihitung
satu asrama habis puna

Sate ngeluagr lah tepahch
liwat duahe kene balau
jalan jendile kene chanjau
balau karatan dik tekulach
buluh landap temiang keching
turut pule iring beiring

Bedechuk muni keduruh lanang
bedehik muni kaput bai
banyak pule gadis tawanan
kabak kabare endi taiwan
gadis cine sebagian
matik dipanggang bujang abang
sangkan bejuluk bujang abang

Api menjilat makan ranjang
banyak gadis dang gayau ribang
mati dipanggang bujang abang
matik Wanar waktu inilah

Perang dindak mundur selangkah
beperang yakni sabilillah
bumi agung mandi da hah
Aji-sain lah nyamar jin
pedang melile mu ende kite
jepang diktau ngahi kudai
haram mu pacak ngahi duse
bile dihitung dibilang-bilang
lah banyak nyawe ende melayang
patah tumbuh hilang berganti
Mayor-Ruslan tulah mati
Mayor Nurdin laju enggenti
perang diktau untung lagi
tihah dijajah galaklah mati
itulah kisah ende terjadi
merdike bukan chuleh embeli

Ading malang ibang ari
yakin jepang lah kene serang
gudang senjate lah dibukak’e
pengalaman perang denie
laju digunak gunekanye
ude ngalau laju dialau
ude rawan laju ketawan
kalu bukan petulung tuhan
kah banyak mati kandik umpan

Alhasil kisah cerite
dalam waktu relatif singkat
uhang besemah lah banyak wapat
banyak mayat lah jeme usung
ini endi dusun Bumiagung
kesatu Ming kedue Dung
nyusul pule endi Lubuk-Tanjung

Marzuki endi lubuk-tanjung
matik Jinal bekance Kamal
empuk Ismail lah kene bedil
nutul pule haji abdullah
kini lah ngadap Allah taala
amu Sayid lah matik sahid
umu kusim lah uhang kihim
kealam baqo tulah udim
amu Jekue tulah tesilih
amu Sain lah jeme ambin
Sialip tekabar mudar
itu endi dusun Jambat-akar

Syamsul bahrun lah ngatur fron
achi siang kayu ditebang
batang kayu banyak melintang
ditengah jalan ulu ke lintang
embak tulah pule pematang panjang
impit-bukit laju becisit
banyak nebangi batang kachet
pelang kenidai lah betatai
asak ade kayu ende tumpai
terus ditebang endik betatai
jepang diktau nyerang gancang
Ading malang ibang ari
jagat besemah dang beperang
tegoucnye sampai ke Palembang
sidang dewan keresidenan
laju tepakse dihentikan

Sidik Adim tepakse pulang
A K Gani ende ngajung gancang
jangan liwat wan tanjung-tebat
sebab denie masih gawat
boleh-berandai lewat gumai
haus ngah lapagr endak ditaati
hadu hehadu di Sukabumi
empai betemu ngahi nasi

Kalu tehingat dang dijalan
ayik kubangan endik minuman
buah tetahe endik makanan
sembilan belas jalan due puluh
itulah tanggal jagat heboh
bulan desember empat lime
kejadian dik mudah lupe
rabah komite nasional
lah ngulang pule tunggal
Sidik Adim depati Hasyim
terus menangguk angku Datuk

Ajak bedamai ende kempetai
ajak berasan ende kemendan
perundingan dempo-riokan
lah terus laju diadekan
sate dienjuk pengertian
jepanglah nege kebelisan

Udelah pule kite bunuhan
nyerang jepang digik begune
jepang digik bekuase
jalan ditempuh masih jauh
perisuk jeme ngulang latihan
empuk penjurit ngah sersan
kalu lah nyagu beguritan
ambiklah itar kite nembang

1 comment:

Anonymous said...

Salam kenal mang.... dari bujang lahat
http://dindak.blogdetik.com