JAGAT BESEMAH 1945
(Muhammad Saman Loear, 1973)
Ilok gale mangkal guritan
ilok gale mangkal pantunana
guritan ini kite batasi
peristiwa jagat Besemah.
Bukan li luat nggachi Lahat  
bukan dik linjang nggachi Lintang
bukan dik intim nggachi Kikim
jangan ragu kurang sebase lame.
Bukan ”puisi” asak isi  
bukan ”perosa” nuntut jasa
bukan ambisi endak kureksi
bukane jasa endak ingatkah
Kalu di Jawe ade wayang
pilam kelasik di India
Abu Nawas di Timur Tengah
ade guritan di Besemah
Singgan dikukup aban putih  
sibang disinjar mate achi
diatas langit teterukop
dibawah bumi tetelentang
ilok gale mangkal guritan
ilok gale mangkal pantunan
Pantun kumpai dirawang musi
rap kutike pasang muggah  
kumpai berapat bechuluan  
mencari teluk jalan biluk
endak cari ranting pengampaian
Dik khuleh teluk jalan biluk
Dik khuleh ranting pengampaian  
Kumpai berapat bekchuluan
Nyantuk nian pantun jeme
Bukan gitupai tulah ende abang
Burung kedubu abang pule
Bukan kumpai tulah kemambang
Lengit kundang kemambang pule
Ribang enggah kance ende giade
ribang enggah kundang ende lah pulang
embak ini ade di serege
nurut agame kite
Kini lah jadi tulang belulang  
ade  di padang alang-alang
ade di bukit luang sempit
ade di utan sangkar macan
ade di jalan dik keruan
ade di sungai tebengkalai
cukup empat penjuru bumi
banyak lawangan ende lah mati
sangkan sesame endak bejage
lambat dik urung mati pule
Kumpul digedung perjuangan  
lah datang gale lelawangan
datang lawangan impit-bukit
mungga lawangan ulu-lintang  
datang lawangan endi Penjalang
mungga lawangan endi Semidang
lah banyak endi Sumbai-besak
Lah ade endi Tanjung-chaye
lah  mungga endi Ulu-lurah
lah datang endi Mangku-anom
Bujang Lintang ngah bujang Rejang
bujang Minang bujang Palembang
bujang Batak lah diajak
bujang Jawe lah mungga pule
Datang kemas raden radenan  
lah datang datuk nggah pangeran
tunggal ulamak periyayi
ade ninggalkan kebon pisang
ade ninggalkan kebon kawe
ade be datur ngunci gudang
berangkat bujang tunggu tunang
Jalan kedusun Pematang-bange
disitulah badah gedunge
disane badah ngumpulkah jeme
pejuang Kemerdekaan kite  
anye bukan dijagat Jawe
jagat Besemah banyak kawe
Disitu pule mule pertame  
Sang-Merah-Putih mulai naik
empok Jepang gi banyak mekik
dachah pemude  lah terus naik
amu embak ini lah banyak digik
malaikat lah ngajung balik
nginak ilok-nye laju banyak digik
nginak ilok-nye laju dik sempat
lah ditachik li-malaikat  
diajung nunggu diaherat
itulah sangkan endak same ingat
Merdike bukan chuleh endepat
Sidik Adim depati Hasyim
empuk pule kiai Suhim
itulah pelang pengunian
badah ki uhang mintak kate
lah kurang tiduk Angku Datuk
la embatak kabar Yatim Muncar
Pemude Sanap organisator
lah chuleh kundang Haji Mansur
bangun akap pemude Jarap
lah nanti raban Nahwi
temiwak Ali Basri
tetawe kecik Haji Basri
lah baris raban Manalis
ilok endik imam raban Yasam
empok Hamid pemude gesit
lah pantas Yunus kandek pengurus
engkas giugun kate Nipon
cepat bepikir raban Munir
masuk barisan Abdur Rahman  
kalu pak Ara la datang marah
Pisau bejenggi laju diasah
pedang karatan asah pule
ading malang ibang ari
sate ditentang parelaman
nyusul ke nyusul due
silok ki semut anai-anai
silok sembade ngalih sachang
siap betempur pule perang
mamak Jepang lah timbul sirang
ngajak belage laju nantang
Luk kate dipencau-pencau
bang kate dipumpung-pumpung  
mule dipencau li lah kasip
sangkan dipumpung li endak gacang
ajunglah Tatung ngadap Nipon
mangke kite dik salah itung
Jepang dik lasung ngajak bumbung
Bulan Agustus kumpul pengurus
bulan keramat lagi kudus
beniat jujur timbang luchus
amu badan banyak masih kuchus
tanggal due puluh laju bepuluh
gegale sape dik kahru suh
Jepang lah ngabur bagairo
Laju panas raban Heiho
Ading malang ibang ari
dide mandak pantun disane
pantunan masih diganjurkan
empai seterap sepenginang
empai senampur sejerang tulah
Ade nian lawangan suhang
kenanlah takun bare tanye
mamak kamu ki politisi
empok kamu raban giugun
badan endak takun bare tanye
mane pasal badan tanyekah
ngape mengungkun bangun gancang
gelumbang mane kite mabu
genting dimane sesamunan
buntung dimane sebambangan  
musuh dimane engginggang kute
jechumkah kate gancang-gancang
lame ige nanggungkan ganal
Sape dik tau Politisi
pacak nerka lambung arus
segale gayung keambatan
duduklah kudai kaban nakan  
lambat perage kite bukak
masih giade uhang dinanti
ading malang ibang ari
Embatak barisan raban Cik-Seman
ade berandai kisak endi Jarai
empai perage uhang bukak  
mane tutur lawangan suhang
mamak kamu pengeran mantan
empuk ulamak periyayi
embak ini kate enggahi kamu
sangkan mengungkun kamu banyak
besak kereje nga pintaan
Bukan kabar awar genawar
bukan behete dide pisan
uhang di-Jawe lah merdike
uhang Palembang enggual canang
Gani lah ngajung ngasah pedang
Isa lah ngajung pule ngumbang
Kalu dik cepat ngasah pedang
Kite dijajah cengki ngulang
Naik bendera beragi due
Merah-Putih enjadi pesake
Siaplah gale kandik lage
Empai seterap sepenginang
Sidanglah muni medu tunjur
Ade nian setempur pandak
ade nian setempur panjang
suhang lum ade endelah nimbal
lambat pelayun nimbal juge
nimbal kundu pengiran mantan
Iling sekabah kamu banyak
kecik cemetik tue mude
dide diubah diisahkan  
dide dituju dipetuju
di tumpuk dituju gale
kalu embak itu kate kakak
kamu ulamak periyayi
Kalu embak itu kate ading
engkas giugun nga heiho
likundu badan pulanan
tikin serdadu dikka tau
masuk tentara dikkah pacak
kerene badan tulah tue
Empuk luk itu muni kate  
embak ini kate enggahi kamu
kalu tedesak tekedan bingung
kurang belanje kit mendikit
ambiklah kiah enggahi kami
serike duit balik gancang
dide endak tital ngah bungenye
sape beutang lalu mati
didekah jadi utang anak
Sekedar kami ngain putih
ading malang ibang ari  
ngape nian senampur itu
tegak lawangan endi semidang  
empuk pule endi penjalang  
mane tutur lelawangan  
Iling sekabih kamu banyak  
kecik cemetik tue mude  
li kundu badan pulanan
tikin serdadu sahinilah
didekah balik-balik agi  
pasangka ujud ngah penede
asap kemenyan jangan putus  
badan endak masuk simburan agung  
badan endak tandang kelayaran  
endak tujuh kali mapakkah perang  
tujuh kali perang kandas  
Tujuh kali perang mengandas  
angat ngah dingin endak ku kecap  
itu tutur lelawangan  
luk kate dipencau pencau  
bang kate dipumpung-pumpung
ade nian lawangan suhang  
lengan bulat lelubun buntu  
pusaran tige sare bandung
tukup gending baling telinge
lidah itam dipangkal lidah  
turunan diwe dikayangan  
dide mati ukum pejere
Pejere angkat denga sanak  
li kundu badan pulanan  
kah labuh gong pencanangan  
kah ngajak kundang kantin turun  
turun denie rimbak ini
Tichah ku badan mutih mate
iluklah badan mutih tulang  
muti tulang banyak empaan  
mutih mate jarang imbean  
bukan langguk bukan tekebur  
care ayasan nunggu dusun  
ikan matik jangan dik ngambik  
aguk bedusun jangan ninggal  
empai seterap sepenginang
empai senampur sejerang tulah  
ade usul ende tetulis  
Panjange ade lime baris  
mane usul didalam surat
iling sekabih kamu banyak  
kamu ngatekah panggung itu
kamu ngatekah endak merdike  
amu jiku jangan di lebuskah
amu li mamak belande  
empok pule kambangan jepang
bukane batan pepagaan  
magak setue tinjak besak  
Ngetam buaye ngimbar batang  
kalu malu betambah malu  
kalu bingung betambah bingung  
malu betambah, bingung masih  
Awak percon endak nimbak bulan  
awak pandak endak ngetam pagu  
uhang senjate otomatis
dihi senjate bulu betis
Uhang mungga kapal terbang
dihi gerubak sapi bucur
entah dimane metu surat  
tande tangan dide tebace  
sape diktau politisi  
Pacak nerka lambung arus  
segale gayung keambatan  
usul dek ade dibacekan  
belum putus sidang lawangan  
sidang masih diganjurkan  
Ade nian lawangan suhang  
besak tinggi sedaguk-daguk  
luk jaguk niti kemuchu
luk gajah niti pematang  
mate beligat lak lok gasing  
ketinglah ngentam-ngetam dasarch
embelit kedepan kebelakang  
jari sepuluh digegamkan  
mane tutur lawangan suhang  
li kundu badan pulanan
Lak galak perang sachinilah  
tuape awat nga nantian  
anak tengah ambur-amburan  
kalu betuah enjadi buah  
dide betuah bunge endie  
Siwar betepang lah kubatak  
pedang melile ade pule  
empuk luk itu muni kate  
kate dek ade dilantangkan  
mati diati kenan saje  
Lain tutur anyam kaktus  
amu li kami ayam chatus  
tikin serdadu galak tulah  
masuk tentera kebilanku  
empuk luk itu muni kate  
lindu badan pulanan  
Urup embak kebau dik tebace  
surat ulu dide belajar
belajar ngaji dide pule
balau pesake dik bedie  
pedang melile dide pule
dide be ucab betungguan  
dide be sumbai bemerege  
tumbuh bantat pisang diutan
sape endak ngajung payu ngajung  
endik juru ngambek ayik  
endik juru tukang sangkar ayam  
kalu ade kance tepiuk
Kalu kance masuk i angin  
kami pacak jampi urut  
Belum mandak sidang disane  
sidang masih diganjurkan  
ade pule lawang  au suhang  
encericit peluh dikening  
tegenang peluh di selangke  
melawan diati-ati  
melawan diati kecik  
mane tutur kenan budak  
kalu embak itu kate mamak  
mamak pangiran endelah mantan  
kalu embak itu kate  kakak  
kaum ulamak politisi  
Empuk kamu engkas giugun  
amukah pegi payu ngakok  
tuape awat ngah nantian  
nyagu tetekut kebumi nyantak  
puas tekedan dibumu awang  
uji uji kundu lawangan  
ulu balang di kute ini  
Empai seterap sepenginang  
ngakuk gale engkas giugun  
ngakok gale engkas heiho  
sidang lawangan dibubarkan  
resmi ade para pelopor  
la siap kandek betempur  
najin senjate dik seimbang
Dide semang ngayapi perang  
pelopor ngah politisi  
masih gi tunggal dalam tangsi  
Ading malang ibang ari  
dide mandak pantun disane  
pantunan tulah diganjurkan  
abiskah kudai panggung itu  
guritan ganjur babak sane  
mamak jepang dibadah kite  
karang dale ende ditungguinye
gedung be-pe-em  tungguinye pule  
bumi agung dik tinggal kanye  
gunung tilan empak tulah pule
dang jepang masih besachang  
Banyak Mesjid laju bangkang  
digik behisi amu tengkiang  
makan gadung umbut pisang  
banyak bekain kulit batang  
lantung cenebak lah beruntung  
banyak pule ende makai karung  
karung guni lah ngalih pungsi  
jaman jajahan badah padi  
kalu ketikak timpo hari  
kandik siuk’an ude mandi  
sape talu lalu mati
banyak dibungkus tikar padi
idang bulan perintah kuli  
be-pe-pe mu kate kimpe  
timbul jeme digik seganti  
apelagi belajar ngaji  
lilaku kambangan jepang  
pisoh peleju dik beabis  
sisip sebukak nepak palak  
belis benatang dik beputus
tiap minggu makse sumbangan  
Sapi ngah kebau endik sembelihan  
rusak adat rusak tungguan  
care jepang ngukum tahanan  
ayik sabun kandek minuman  
cengkarok naun kandik makanan  
tapuk tempiling petang pagian  
abiskah kudai panggung ini  
guritan nutul politisi  
Ading malang ibang ari  
tebentuk komite nasional  
banyak bujang datang lemak nimbang  
banyak pemude dang ngebun kawe  
banyak pedagang lemak nimbanga  
banyak pegawai tungkak ajai  
ngikut bekumpul besiul-siul  
ade di setap nyusun map  
ade di bingkel ngiluk’i mubil
ade kemendan bahan makanan  
Sibuk jeme laju latihan
pakaian embatak sesuchangan  
perisuk rie panggawe
ngihim sumbangan dik benege
tikach bantal laju diusung
Mamak ngah ibung ngumpulkah puntung
suchang dide mehase pengung
asak merdike jangan urung
kerebai tue dik nginak saje
asak kalangan ngenjuk sumbangan
nyumbang rukuk empuk batangan
rakyat kumpul kah pupuan
Ading malang ibang ari
luk kate dipencau-pencau
bang kate dipumpung-pumpung
lah ade be-pe-er-i
jemenye tahan gale mati
ade pule hizbullah
dide lame pule beselang
Ade kabar panglime datang
panglime mungga ke besemah
banyak pewira ende ngiringkah
datang endi lampung teluk betung
itu pengeran Emer Nur
datanglah datang kandek ngatur
Alamsyah ngayapi mija
Abdullah tegak besurak
duduk bejajar Arun Sohar
Berlian pengke berasan  
surat disusun li Simbolon
kirim mengirim Hasan Kasim
duduk antang panglime datang
apit-apit panglime mude
merentang tali atas papan  
pangkale dapat ujung kinaan
suarekah di enggang pikat
sekali tangan teterukup
due kali tangan tetelentang
due tige pekare putus
enam tujuh selesai rasan
Gedung bioskop lah ngalih pungsi
laju lengkap betande pangkat
titu bukane asak muat  
kate setuju ngah mupakat
mangke pacak laju melekat
lagi pule bukan hikayat
ende boleh dibuat-buat
kantap pangat lah ditentukan
Mayor Ruslan endik komendan
batalion laju disusun
ade peleton masih disusun
ade kompi empai kah enjadi
pekik merdeka berkumandang  
Nyanyi gembira bilang bujang
ame pengeran Emir Nur
terus berangkat kandik ngatur
pegi ke linggau bukan nganggau
Sanap ngiring Alamsyah ngiring
Ali ngah Bakar ngiring pule
siluk ki semut anai-anai
siluk sembade ngalih sahang
kumpulan lebar bukan bubar
nyusun pasukan endik latihan
Ading malang ibang ari
rakyat lain kesibukan  
jurai tue pengemban kate
lampik empat merdike due
ngulang berasan luk mada’e
haji Syarif depati Leman
galak ngiring galak ngemendan
sembayang kiaji puyang
Abunawas kundang Usman
uhang endi jarai pandai lihai
dik-kah besumbar haji Umar
sunce Yusup pelang kenidai
Pengeran mantan kah kumpulan  
berisit kambangan wahid
didekah minggir haji suhir
haji Suhim haji Dulhalim
haji Seman pangke berasan
enggual gung raban Cik-nunung
Jurai tue lah tunggal kance
ulamak dindak ngumung besak
kalu kiai niti petiti
singkat ende guru sanggup dulu  
pegawai dindak nunjuk nuai
kumpul meraje anak belai
jurai besak buat junjungan
jurai kecik uhang ayumi
kalu beketik rete naik  
kalu bekukok mungga perang
bekukok gale ulu balang
tebentuk pasukan bara
barisan rakyat ende tekejut
Luk kate dipencau-pencau
bab kate dipumpung-pumpung
tebat-limau laju enggelagau
ulu balang ngerinde pedang
jurai tue pengemban kate
ketib bilal dik nginak saje
siap betempur kandik lage
kumpul jeme ditebat-limau
pesake tuchun nyembelih kebau
mucuk puhun kumpulan balau  
pedang melile merambai kuau
tebaris kumpulan keris
bejajar kumpulan siwar
gale-gale mandi belimau
Gale-gale ketebat limau
mandi pesake ditebat limau
pesake tuchun nyembelih kebau
tumbak ulas tata renjune
bujang besalik ngumbang pule
buntang bujuk ngahi rentake
barat bute lah mandi pule
jurai tue ende embatak’e
Kiai Umar nginjungkanye
depati Yusup ketuenye
Usman jinggot angkat pecare
laju tekujat ”lah nginak gale”
bepeluh kolonel Nuh
berandai uhang sepuluh
tebat limau ka kite karuh
Jarak ngah lahat cukup jauh
lah sampai Satar nyimpul peluh
jurai tue pengemban kate
bejanji laju besumpah
sumpahan kapou ati tangan
jeme dik sanggup ngubah janji
sape ngubah kejanji
sembak kehakap naik batu
sambau tumbuhan diati jalan
idup dik ade bare naik
kalukah bulak kalu buhung
kalu kite melanggar janji
matik tegagau  matik tegugus
Mati disambar andam baje
didachat dik huleh makan
di ayik dide huleh minum
dide selamat sepanjangan
itulah janji diucapkan
Embukak buku jaye ngah talu
najin dik mahir surat ulu
ude kumpul ditebat limau
teke kerebai lah ngasah pisau
amu batin mehendam balau
ade ende baris merangki kehis
balau gurah lah kene malau
amu jepang lah banyak bimbang
nginak rakyat ngilir pedang
lah banyak katun ulu balang
Ade nian senungan datang
sandi titiran ayam kurungan
kalu beketik rete naik
kalu bekukok mungga perang
malam siang titiran ngukur  
gale senungan ade gale
gemuruh letup dilaut
timbal letupan dilayaran
belum abis achi sebulan
jepanglah nantang kebelisan
jepang endie dibunuh bara
mati tekapar pagak siang
Mayate masih telentang
bedil badil ngah pedang nang
makai sekin Aji-Sain
Akip Ajiar Ibrarahim
munuh kama’su  laju ngantu
sangkan disebut laju ngantu
mamak jepang dide setuju
ngahi wedana terus ngadu
wedana Said laju enjegu
Ade pegi kegunung lilan
alakah terang pule bulan
kinaan gale ende melawan
betempur digunung lilan
laju matik Mayor-Ruslan
Uchang tujuh sehempak rubuh
uhang empat laju wapat
melayang nyawe kopral Nanang
matik Ansori ngah Zainawi
lah lain kisah di be-pe-em
Zainal dusun Pajar bulan
lah kene pengelu lawan
Empuk Salam endi keban agung
lah matik pule uhang usung
ade Tulib name teselip
madam dide keruan makam
embalas pati raban Manalis
lah nimbak tepat lah luk kilat
bedechuk muni kaput bai
Teguhum muni behuang lanang
dechat dechit pedang samurai
pedang kempai tai lah tekulai
uhang dik tau ngachi kudai
sate melenggah achi siang
lah banyak kundang ende lah pulang
Catatan : jepang yang terbunuh dalam  
Peristiwa ini salah seorang Kapten Seneda
Kalu serangan ke karang dale
banyak  lengit teke damenye
lain serangan kebumi agung
ini serangan banyak untung
mati jepang susah dihitung
satu asrama habis puna
Sate ngeluagr lah tepahch  
liwat duahe kene balau
jalan jendile kene chanjau
balau karatan dik tekulach
buluh landap temiang keching
turut pule iring beiring
Bedechuk muni keduruh lanang
bedehik muni kaput bai
banyak pule gadis tawanan
kabak kabare endi taiwan  
gadis cine sebagian
matik dipanggang bujang abang
sangkan bejuluk bujang abang
Api menjilat makan ranjang
banyak gadis dang gayau ribang
mati dipanggang bujang abang
matik Wanar waktu inilah   
Perang dindak mundur selangkah
beperang yakni sabilillah
bumi agung mandi da hah
Aji-sain lah nyamar jin
pedang melile mu ende kite
jepang diktau ngahi kudai
haram mu pacak ngahi duse
bile dihitung dibilang-bilang
lah banyak nyawe ende melayang
patah tumbuh hilang berganti
Mayor-Ruslan tulah mati
Mayor Nurdin laju enggenti
perang diktau untung lagi
tihah dijajah galaklah mati
itulah kisah ende terjadi
merdike bukan chuleh embeli
Ading malang ibang ari
yakin jepang lah kene serang
gudang senjate lah dibukak’e
pengalaman perang denie
laju digunak gunekanye
ude ngalau laju dialau
ude rawan laju ketawan
kalu bukan petulung tuhan
kah banyak mati kandik umpan
Alhasil kisah cerite
dalam waktu relatif singkat
uhang besemah lah banyak wapat
banyak mayat lah jeme usung
ini endi dusun Bumiagung
kesatu Ming kedue Dung
nyusul pule endi Lubuk-Tanjung
Marzuki endi lubuk-tanjung
matik Jinal bekance Kamal
empuk Ismail lah kene bedil
nutul pule haji abdullah
kini lah ngadap Allah taala
amu Sayid lah matik sahid
umu kusim lah uhang kihim
kealam baqo tulah udim
amu Jekue tulah tesilih
amu Sain lah jeme ambin
Sialip tekabar mudar
itu endi dusun Jambat-akar
Syamsul bahrun lah ngatur fron
achi siang kayu ditebang
batang kayu banyak melintang
ditengah jalan ulu ke lintang
embak tulah pule pematang panjang
impit-bukit laju becisit
banyak nebangi batang kachet
pelang kenidai lah betatai
asak ade kayu ende tumpai
terus ditebang endik betatai
jepang diktau nyerang gancang
Ading malang ibang ari
jagat besemah dang beperang
tegoucnye sampai ke Palembang
sidang dewan keresidenan
laju tepakse dihentikan
Sidik Adim tepakse pulang
A K Gani ende ngajung gancang
jangan liwat wan tanjung-tebat
sebab denie masih gawat
boleh-berandai lewat gumai
haus ngah lapagr endak ditaati
hadu hehadu di Sukabumi
empai betemu ngahi nasi
Kalu tehingat dang dijalan
ayik kubangan endik minuman  
buah tetahe endik makanan  
sembilan belas jalan due puluh
itulah tanggal jagat heboh  
bulan desember empat lime
kejadian dik mudah lupe
rabah komite nasional
lah ngulang pule tunggal  
Sidik Adim depati Hasyim
terus menangguk angku Datuk
Ajak bedamai ende kempetai
ajak berasan ende kemendan
perundingan dempo-riokan
lah terus laju diadekan
sate dienjuk pengertian
jepanglah nege kebelisan
Udelah pule kite bunuhan  
nyerang jepang digik begune
jepang digik bekuase
jalan ditempuh masih jauh
perisuk jeme ngulang latihan
empuk penjurit ngah sersan
kalu lah nyagu beguritan
ambiklah itar kite nembang
1 comment:
Salam kenal mang.... dari bujang lahat
http://dindak.blogdetik.com
Post a Comment