guritan jagat besemah 1946-1947

JAGAT BESEMAH 1946-1947
(Muhammad Saman Loear, 1973)

Iluk gale mangkal guritan
iluk gale mangkal pantunan
pantun kerebai ngambik buluh
tebak ujung buang kepangkal
ambik sigian tetengahan
singgan dikukup aban putih
siban disinjar mateahi
diatas langit teterukup
dibawah bumi tetelentang
kalu nurut karang guritan
kalu nurut karang pantunan
pandak ahi kurangan malam
pantunan dide kah beabis

inde naik kurangan tangge
belayar kurangan banyu
inde bejalan kurangan tanah
ngape nian seahi sepetang itu
metu ku ribang ayau-ayauan
mute ku ribang ayau bemance
rupuk-an membuluh remuk
mance dede pati langguk
ati ribang ditunde nentang
gayau ditunde naik tinggi
ribangkan angin bare tiup
ribangkan umbak bareng jung

Ribang ngah aban saye tinggi
abis taruh palai berupuk
abis pucuk manau sekampung
dicencang diayau-ayau
dipungkak dilate-late

Dicencang bukan lawan lading
dipungkak bukan lawan tangan
diambur tengah layaran
diagai-agai tengah segare
dipungkak lawan rupukan
diagai lawan mak ane
duduk berupuk numpangkah dagu

Siku ngentak ke pengincungan
ati tangan ngentak kebual
jeriji numpang pakualis
mate tesundang kelayaran
lah katun kute pelembang
kute digelung sungai musi
ombak kadi karang berikai

Ombak kecik mecah ditengah
ombak besak mecah ditepi
sungai sembilan nyumbang ande
turun saudagar hilir mudik
banyak juge besimbang siur
kapal belabuh masang sangkur
pekik nelayan enjual ikan
asing jung asing tungkang

Asing perahu belah lepang
kerikik andam bepandam
muni lahai andu bepandu
tumpaan dagang hilir mudik

Dik urung nyandung perang rami
dide mandak pantun disane
pantunan tulah diganjurkan
belum jadi karang guritan
belum jadi karang pantunan
masih ngidari bukit ringgit
lah katun pule bukit umang
tegak bedihi bukti tunjuk
nampak bukit raje mendare
lah katun bukit serile
tinjak tinjauan gunung dempu
sate menentang kelayaran
lah katun negeri satu

Dusun besak negeri rami
kute teguh gelumbang dalam
kute bepagar aur duri
aur duri rungkup keluagr
aur gading rungkup kedalam
aur gading tanaman wadun
aur duri tanaman jantan
sangkan wadun menanam aur
ngancam perang dik kan ade
batan perujung ngi muanai
diatas aur sedang nganjak
dibawah hanjau menjehemun
barang siape manjing kesane
endekati maut embatak mati
kute pisang ganjur kelaut

Tangkal pengelu timah itam
balau bangke memucuk puhun
selasau tepang pandahan
pedang melile merambai kuau
tebaris bedil sandar lemang
kereje sangkan lah embak itu
bukan langguk bukan tekebur
care ayasan nunggu dusun

Lah endak kelime bulan ninting
ngabigr keenam bulan panjang
kuntang kuing tengah layaran
kuntang kuing tengah segare
katun lawangan surabaye
nampak lawangan pajajaran
katun lawangan jagat aceh
nampak lawangan endi bengkulu
tempat beperang lawan tanding
katun dikute pagaralam

Luk kate dipencau-pentau
bang kate dipumpung-pumpung
perang ngah jepang kemalaman
tanah kuning gi be samburan
ngulang belage same kawan
same lum banyak pengalaman
lawan betapak di babatan
otaknye ade di sadan
raban Matsohan lah kene tawan
lah endak kedue malam ninting

Ngabigr ketige malam panjang
damai dindak berunding sedut
lage senjate ende merebut
tanggal tige januari
pertempuran laju tejadi

Samsudin dusun karang-agung
mayate lah uhang usung
Dulsomad dusun karang-dape
lah lengit pule nyawe
Zainal Abidin alundue
kini lah uhang batak pule
belimbing uhang endi pelimbang
lah berangkat uhang endi lahat
empuk divisi kisah endi lahat

Begerak beangkat cepat
tiarap kambahang Jarab
bedihi kambangan Ali
dang senarung tempo itu
banyu mate merembang tetap
luk hundang tetap bagian
mute seduk anju belanju
mute sedan jagal-jagalan
encericit puleh dikening
tegenang peluh diselangke

Sampai berite belum pisan
ngambat berite gunggung burung
dibatak angin bare tiup
tedenagr li cuping kanan
inggeris lah ngulang baris
uhang belande ngiringkanye
uhang gurka chuleh upah

Ading malang ibang ari
belimbang jepang ke pelembang
lah padat amu di lahat
jeme pe-ka-i lah endak nggenti
nyelah belage rurah ini
Mayor Ruslan endik kemendan
belum tehenggut nyusun pasukan
mayat lah ngulang gemelimpangan
ade kawan ade ende lawan
banyak kerebai betangisan

Banyak ngumbang ke empat lawang
lesung-batu uhang serebu
kance ketawan dibebaskan
lawan melawan ditangkapi
kompi merdeka empai tebentuk
belum keruan kemane tunduk
Mayor Nurdin lah terus ngakuk
ngatur kompi kance lah ngakuk
empat puluh ukhang endi 4 lawang
siap betempur kandik perang
abiskah kudai panggung ini
riwayat maju ke lahat

Tanggal 1 januari
pusat lah ngangkat A K Gani
organisator kordinator
tentera di sumatera
bepusat di kute lahat
laju Soeharjo Wardoyo
kisak endi lahat lah ngomando

Markas besar lah tekabar
banyak di lahat jame pintar
anye bukane liang lahat
kumpulan jeme ende lah wapat
lah kumpul raban bepangkat
laju sebar endi kute lahat
lah banyak jame ende berangkat
ke bukit tinggi mangke tepat
bung Harun laju berangkat
bung Bambang di pelembang
bung Barlian endik kemendan
bung Simbolon terus nyusun
bung Umar ngah Hasan Kasim
lah siap pule uhang kihim

catatan : bahan dari dekominta historica

Ading malang ibang ari
panggilan bung bukan ibung
bong Karno bung Hatta
bung Syahrir bukan nyindir
itulah panggilan intim
menembus hati nurani
Kalu ki taun empat enam
senampur timbul senampur kelam
kite ngelipat ke pagaralam

Luk kate dipencau-pencau
bang kate dipumpung-pumpung
Mayor Nurdin jadi pemimpin
laju digenti Zainal Abidin
empuk pule Zainal Abidin
laju digenti li Saihusin
dide abis bulan selusin
begenti saje raban mimpin
ade Hamid endi impit bukit
ade Yasam dibuat imam
masih mengatur Haji Mansur
jeme be-ahap ngahi jarab
kemendan kompi taun ini
lah endak ketujuh bulan ninting
ngabigr delapan bulan panjang
ade nien lawangan suhang
ulas iluk dirujung pakai

Rengke ditekan pengguruan
telungsur cincin di jeriji
miwang sedikit tambah alap
lah tingi begalang-galang
lah tingi begalang duduk
duduk keresi tiang gading
ngayapi meja bundar alus
bukan langguk bukan tekebur
itu lawangan agung ngantan
endak lempuk lempai ade
serete dudul surikaye
tujuh gedung didusun ulu
tujuh gedung didusun iligr
sutik gedung beluting tinggi
penuh li rete reremasan

Empuk luk itu muni kate
li laku lawangan suhang
masih gelisah nunggu rumah
masih dik ribang nunggu tunang
kerje sangkan lah embak itu
mehase malu lah adelah
malu ngah empak’an ngah imbean
malu ngah kundang kantin turun
empai seterap sepenginang
empai senampur sejerang panjang
kisur tumit ganjur bejalan
kenan lah tutun parelaman

Alakah iluk endik kemendan
kate gadis dalam barisan
tehase, linjang lah adelah
empuk luk itu muni kate
kate dik ade di lantangkan
mati diati kenan saje
alkisah diwaktu itu
banyak pule gawih ende lucu
ade ende sampai nanye sepatu
enggugur gadis didaun pintu
kalu ade ende pangkat iluk
pintu tebukak ajung masuk
sampai ade pangkat bajik-an
dilipat rapi dalam kucik-an
mu dang behusik begadisan
empai dipakai pangkat bajik-an
anye bukan mate duitan

Kalu-kalu chulih linjangan
ende ngunyit juge kate rupuk-an
kalu tetemu li kemendan
siluk malu siluk maluan
sersan mayor pangkat populir
banyak gadis ende mundar mandir
ngicik sepatah lah luk nyindir
kelakar ribang pangkat populir

Ading malang ibang ari
luk kate dipencau-pencau
bang kate dipumpung-pumpung
mule dipancau li lah kasip
sangkan dipumpung li endak gancang
sate ditentang pembarapan
siluk ki semut anai-anai
siluk sembade ngalih sahang
uhang berangkat kan latihan
celane embatak sesuhangan
ade penjurit masih nampit
ade sersan enjual hiwan
ade pewira enjual sawah
kandik sepatu anak buah
barut lah abis li latihan

Pakayan embatak sesuchangan
laju perisuk rie penggawe
lah ngajung ibung nyumbang puntung
ibung ngah mamak dik kah pengung
asak merdike jangan arung

Uhang hartawan masih dermawan
jeme merintah pantang serakah
kiai niti petiti
lah tambah rajin uhang miskin
tambah setie uhang pintar
pandai mendidik uhang cerdik
tue ngipat mude peralah
bilang jurai begune gale
jurai besak buat junjung
jurai kecik uhang ayumi
penggaran bute andun nengagr
panggaran tuli andun nginak
sambutan laju spontan
manche an laju semegi
demokrasi endi bitu bachi

Ading malang ibang ari
luk kate dipencau-pencau
bang kate dipumpung-pumpung
ganjur guritan ke pelembang
uhang besemah lah banyak datang
uhah endi lintang lah banyak ngumbang
dikichim uhang sandi kikim

Berangkat jeme meranjat
lah maju jeme sekayu
berasan jeme endi ogan
berunding jeme komering
lah ade jeme semende
uhang pelembang lah beperang
lah nyerang kambangan Bambang
bedichi kambangan Dani

Lah bangun kambangan Bangun
lah ade kawat sak endi pusat
A K Gani lah jeme angkat
empuk pule kambangan Rozak
intim bekawan Hasan Kasim
arif bijak kambangan Arif
Rasyad Nawawi lah disini
empuk Suragih lah tepilih
banyak bepikir Ibrahim Zakir
besak petulung Hutagalung
Abdullah Cik-sih lah tepilih
lah ulangali A K Gani
sape diktau A K Gani
empuk pule kambangan Rozak
empuk pandak panjang akale
gudang ilmu balai rencane
sekali die angkat pecare
lah siap jeme kandik lage
due kali kenan pecare
sungai sembilan kandik taro
sekali tangan teterukup
due kali tangan tetelentang
lah siap gale kandik perang

Ngangguk setuju bulan bintang
empai diajung uchang perang
abiskah kudai panggung ini
guritan ganjur babak sane
uchang sekutu tulah maju
kutu busuk lah masuk baju
mulai makse enggugur pintu
meritu merini awak tamu
inggeris lah ngulang baris
belande ngulang enjadi belis
uhang gorka turut baris

Ngumpulkah jepang kalah perang
ngumpulkah nipon sedang bingung
empuk luk itu muni kate
teke kite endak di apahe
dik kene jeme besenjate
kan ditetak dipancung tige
kalu luk itu gelagate
endak ngulang enjajah sebenarnye

Ading malang ibang ari
betempur disungai musi
lime malam ngah lime achi
lah banyak jeme ende lah mati
lah banyak rete jujul jeme
lah banyak dachah ende tetumpah
lah banyak insan betangisan
empuk luk itu muni kate
ade cine ende ngejut kaye
banyak pule ende abis bande
empuk luk itu muni kate
ujunge laju mundur gale

Due puluh kilu lah ambik’e
lah jauh ige melayang pandang
kite ngelipat liwat lahat
kisah ini kite batasi
peristiwa jagat besemah

Ading malang ibang ari
bulan ketujuh empat tujuh
gegale sape dikah rusuh
belande ngesir badah labuh
endi bitu bachi enjadi pepatah
luluk belande mintak tanah
sate bepikir lah endak ngesir
kalu berupuk sedut ngakuk
ngah keputusan perundingan
tanggal betemu due satu
riwayat lah ngulang gawat
class pertame pecah sude

Tegou limbou jerambah kebouch
kuncang kichap laju bechasap
nyaris mudar raban Muhizar
nyelah Aleh laju tesilih
matik nahankan merah putih
ngulang banyak dachah melilih
pemimpin dide pilih kasih
belande nyerang tiap jurusan
gi sahi due pacak betahan
dikit ige persenjatean

Nyelah lahat kemasuk’an
belande masuk ke lahat
jeme kite lah banyak wapat
ade semubil kene bedil
bujang dusun bedame Gimun
empuk Ngilung kesayangan ibung
lah mampus kambangan Agus

matik sehempak kene palak
enggahi Hasan ditengah jalan
berangkat endi tanjung sakti
sampai ke lahat laju mati
banyak sekiap lah luk sunglap
disambar peluruh nyasar
ade perwira lah betahan
banyak rakyat lah telibat

Ngikut beperang laju wapat
lah ngulang ngali liang lahat
liang lahat lah penuh padat
jeme nahankah kute lahat

empuk luk itu muni kate
ngulang belelak jeme kite
A. Rahman datang rupuk’an
chapat belande laju tekedan
kalu pak Ara lah datang marah
pisau bejenggi laju diasah
jerambah kebou ngulang diapah
uhang belande sedang tiduk
Ara nyembelih dulu tukuk
pandak pecare panjang cerite
chulih senjate pihak kite
senjate ende palak putih
laju nahankah merah putih

Ading malang ibang ari
belande ende masuk lahat
laju sampai ke tanjung tebat
sampai ke endikat techase bechat
mamak belande laju ngelipat
ade pule ende dik disangke
liwat mulak liwat semende
raban belande endi baturaje
empuk luk itu muni kate
pagaralam belum masuk-inye
betempur di luang endikat
beruntun muni percun
uchang betahan bebelasan
anye komando dik benege
batalion harus maju gale
anye peleton lagi dide
nasi dik abis li pasukan
kihiman jeme endi merege

Denan pandak masih ngenggitak
jangan kite kalah begetak
Ongseng Sinjar lah ngenjuk kabar
bechape di tanjung tebat
karang dale harus besiap
jeme di iligr nganjung siap
jeme diulu laju nyilap
luncuk segale gudung pinang
lancip segale gudung niou
karang dale lah behasap
lah banyak pule ende sengkiap

Luk kate dipencau-pencau
bangkate dipumpong-pumpong
sangkan dipecau li la gasip
mule di pumpang li endak gancang
ketikak ketike itu
lah encelingkik dusun mingkik
staf resimen bulak balik
kantor bejalan tengah utan
stempel ade di kucikan
Harun Sohar enjadi kemendan
empat pasukan masih betahan
pertahanan fron selatan
Hutabarat lanang tekejut
pasukan Satar saye pintar
matang toiri pasukan Nahwi
kekuatan tiap pasukan
itu diurus rabanan Adenan

Fron semende lain pule
raban Hamid merintis bukit
kambangan Muis naik rintis
fron utara ade di kikim
laju diurus kambangan Karim
dide besumber Yahja Bahar
banyak peleton lah di dusun
kompi lah ade di merege

Bechas digudang tengah talang
ade pasukan lah diutan
lah endak kedue bulan ninting
ngabigr ketige bulan panjang
kuntang kuing ngulai lempuing
gendang gempuh dicampur puyuh
mangke ning buni letupan
letak senjate diumumkan
itu perintah endi kemendan
batas entahe diumumkan
laju rami di rantau unji

Uhang begelut di danau melukut
ade berangkat ke tanjung tebat
batas entahe endak di jage
ade P.K amu ende kite
ade M.P. amu ende belande
P.K. polisi keamanan
M.P. militair pelitie

Ading malang ibang ari
banyak pasukan kucar kacir
lah banyak pule mundar mandir
encakagr lukak makan lemak
encakagr rande gurah juge

Nyagu belage mundur saje
ase endak tunak ase endak nege
perangan chechadu kate jeme
tepik-kah kudai amu senjate

Ading malang malang ibang ari
barter lokal laju tejadi
ade ende embatak embaku ilam
baliknye hulih kain itam

ade ende embatak behas kawe
baliknye laju embatak gule
ade ende embatak kebau Bedur
baliknye embatak batu belur
ngulang medati luluk bachi
behambinan wan chantau unji
rukuk nipa beturus-turus
diambin kerebai kuhus

Kalu betemu ngah belande
hapat bukaknye isi bake
kalu bechisi ramuan lage
itu pacak ngunggung nyawe
luk kate dipecau-pecau
bak kate dipumpong-pumpong
kute lahat ngah pagaralam
laju digik seduit agi

Pabrik padi lah ngalih fungsi
jaman jepang nutuk padi
kalu ketikak tempo ini
badah uhang encitak tanci
dibentuk garuda dempo
jangan pusing janganlah rusuh
duit dicetak di jalan dempo

Duit dicetak lah penuh kutak
bukan cetak kebayoran
pikir-pikir uhang opisir
bukan pule dewan moneter
jeme ende turut organisier

Duit inilah ende ngudekah
kalu dide beduit ini
entah merampok barangkali
pacak rakyat laju benci
pacak pule digik seganti
setungguan dirurah ini
mu ade ende lum ngetawi
itulah kisah ende terjadi
amu embak ini dik boleh agi
asak-asak encitak tanci

Boleh juga uhang betawi
jaminan bank sarat cengki
due kali encitak tanci
kali pertame nyelah ini
kali kedue di tanjung sakti
amu embak ini dik kah ade agi
kalu bukan didalam mimpi

Luk kate dipencau-pencau
Bang kate dipumpong-pumpong
lah uhang bentuk pasukan kilat
Saihusin begerak cepat
gegale kamu harus berangkat
nyelah rami dijurang endikat

Ading malang ibang ari
betaun-taun menjadi fron
sampai pecah perang kedue
class kedue kate belande
luang endikat rami saje
luang lematang rami pule
kabupaten pindakah jeme
di pagaralam endik kantornye
itu bupati Amaludin
lah banyak amal banyak mimpin
empuk pule kambangan Wani
uhang civiel dirurah ini
lah hapat pule sengkak sengki
lah kurang bechas kandik kumpi
lah kurang tahuk pejurit buhuk
kurangan sambal ende koperal
lah kurang ikan ende sersan
lah sulit duit endik bejajan

Empuk Badar lah ngajung sabar
empuk Cik-mak lemak perambak
uhang keliling mintak sumbangan
banyak pedagang dide nimbang
ngenjuk-kah tahuk campur kacang
ngenjuk tempuyak campur petai
sangkan kite pacak betatai
sampai ke gedung ke maligai
banyak sumbangan endi kerabai

Lah enjuk duit raban semit
lah ngenjuk barang raban Nang
empuk pule kiaji Sarip

uhang beduit dide rinip
kalu betemu penjurit satu
rukuk sebatang tulah tentu
tutuplah kudai panggung ini
guritan ganjur babak sane
amu ade kawan ende lum pacak
mu ade kawan ende lum tau
belande di kute lahat
banyak endatangkah senjate berat
terus beramu kandik maju
enjadi rupuk’an siang malam
kebile masuk pagaralam
sape melawan kite tahan
sape bechani bunuh mati
malam siang ngatur tiori
masuk catatan dokomintasi

Kite kah liwat rantau unji
jangan tinggalkan tinggi ari
gumai ulu kah kite tunggu
liwat endikat techase berat
boleh diserang pulau pinang
mangke republik kumpul ngadang
itu taktik pancingan perang
mangke pasukan kumpul ngadang
alat cukup tiori matang
mate biru nunduk’i bukuk
gunung dempo kah kite tunggu
amsterdam nyusuk ke pagaralam
di padang karet endik lukak duit

Kebun kawe libagr ende kite
kite kah ngulang enjadi raje
itu rupuk’an mamak belande
batas entahe endak ngesir saje
luluk belande mintak tanah
itu memang enjadi pepatah
cukup tekujat di besemah

Ading malang ibang ari
amu kawan ende lum pacak
mu ade kance ende lum tau
badah watas badah entahe
dusun mardue amu dikale
memang lah ade sejarahnye
ade tekujat benteng tige
mumtar-alam nyelah damenye
di tebat sehut benteng pule
di penandingan benteng pule
di sane banyak korban belande
empuk ujunge menang die
ujunge nelah tejajah kite

Delapan belas empat-enam
lah die serang munter-alam
banyak korban di penandingan
rusuh ribut di tebat sehut
dusun bahi masih tesebut
pagaralam belum bedie
disitu masih himbe hanye
masih selesau batang manau
masih mehangkak duhi anak
masih setue ende nunggunye
lampik empat merdeke due
waktu itu masih kuase

Nentukah perang atau dide
pesake bahi masih sakti
kisahe ade tesendiri
tumbak-ulas ngah barat-bute
buntang bujuk enggahi rentake
masih dipakai gunekah jeme
jalan besak belum bedie
amu mubil jusianye
empuk luk itu muni kate
bilang tengkiang penuh gale
kebau sapi ngitung padange
huse ngah kijang mangkou saje
tige puluh ribu penduduk-e
seluruh besemah jagat haye

Sejarahe ade enggi belande
lah cukup paham ngah adatnye
guritan pegang peranan
itu cabang kebudayaan
tebat limau masih enggelagau
simbur caye dibahas jeme
residen Brow datang pule

Lampik empat masih merdeke
benteng jati lah di apahe
delapan belas lime empat
benteng jati lah die dapat
teke mulak lah dapat pule
Gumai ulu lah laju
kolonel jalink ngudiminye
dari semarang die datang

liwat bengkulu die maju
jalan pelembang die datang
jagat besemah dang beperang
banyak pasukan endi pelembang
banyak berangkat sak endi lahat
jagat besemah kite jajah
itu kate residen marah

Delapan belas empat delapan
di bandar pusat pemerintahan
lah banyak pule betangisan
aur duri lah di hancurkan
jeme dik kene bepakayan
nyantuk nian pendapat jeme
sejarah dindak pendapat jeme
sejarah dindak jauh ige
belum abis abad due
jalan sejarah ngulang pule

Luk kate dipencau-pencau
bang kate dipumpang-pumpang
lah jauh ige kite ngelipat
ganjur guritan lain abad
kejadian kite batasi
e mpat tujuh dirurah ini
abiskah kudai panggung ini
kite berangkat masuk lahat
amu kawan ade lum pacak
amu ade kance ende lum tau
belande di kute lahat

Die ngadekah rapat kilat
duduk antang di balai panjang
duduk keresi tiang gading
ngayapi meja bundar alus
apit-apit perwira mude
akademi didikan anye
sekali tangan teterukup
due kali tangan tetelentang
due tige pekare putus
enam tujuh selesai rasan
sembilan belas desember
ajunglah denie geger
itu taun empat delapan
lah siap bilang kemendan
raban knil lah embatak bedil
gajah merah lah siap tulah
tutuplah kudai penggung ini
nanti disambung lain seri.

No comments: